Các loại sâu hại trên lúa: Nhận biết sớm 1 ngày, cứu cả vụ mùa

Các loại sâu hại trên lúa luôn là nỗi ám ảnh lớn nhất của bà con nông dân, bởi chỉ cần chậm trễ 1–2 ngày là có thể mất trắng cả hecta lúa đang độ trổ bông. Sâu cuốn lá, rầy nâu, sâu đục thân, muỗi hành… âm thầm tấn công khiến năng suất giảm 30–70% nếu không kiểm soát kịp thời. Bài viết dưới đây Nông Nghiệp SOFa sẽ giúp bà con nhận diện chính xác từng loại sâu bệnh hại trên lúa và áp dụng ngay giải pháp quản lý sâu bệnh hại trên lúa hiệu quả nhất hiện nay.

Tổng quan về các loại sâu hại trên cây lúa

Ở Việt Nam, mỗi vụ lúa có thể gặp từ 6–8 loài sâu hại chính, trong đó nguy hiểm nhất là nhóm gây hại trực tiếp trên lá, thân và bông. Đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm, mưa nhiều cuối năm 2025, mật độ sâu hại tăng rất nhanh. Việc nhận biết sớm dấu hiệu và vòng đời từng loại sẽ giúp bà con chủ động phòng trừ, giảm tối đa chi phí thuốc bảo vệ thực vật mà vẫn giữ được năng suất 7–8 tấn/ha.

Danh sách chi tiết các loại sâu bệnh hại trên lúa thường gặp nhất

1. Sâu cuốn lá nhỏ (Cnaphalocrocis medinalis) – “Kẻ phá lá” phổ biến nhất

Sâu non màu xanh nhạt, thân dẹt, đầu nâu nhạt. Ngài trưởng thành cánh vàng nâu có viền nâu đậm rất dễ nhận biết vào buổi tối. Chúng cuốn lá thành ống, ăn sạch nhu mô lá, để lại lớp biểu bì trắng bạc, làm giảm nghiêm trọng khả năng quang hợp.

Vòng đời:  Trứng được đẻ ở mặt dưới lá, sau 3-5 ngày nở. Sâu non phát triển qua 5 tuổi trong 10-14 ngày, nhộng hóa trong lá cuốn, ngài vũ hóa sau 5-7 ngày. Tổng chu kỳ 18-25 ngày.

Cách trị hiệu quả:

• Biện pháp sinh học: Thả ong ký sinh Trichogramma japonicum (tỷ lệ 1:10) hoặc phun nấm xanh Metarhizium anisopliae, nấm trắng Beauveria bassiana khi sâu tuổi 1–2.
• Biện pháp hóa học: Abamectin, Emamectin benzoate, Lufenuron (liều lượng theo hướng dẫn).

2. Rầy nâu (Nilaparvata lugens) – Thủ phạm gây “cháy rầy”

Rầy trưởng thành dài 3–4 mm, màu nâu vàng, có 2 dạng cánh dài và cánh ngắn. Chúng chích hút nhựa ở gốc lúa, truyền virus bệnh lùn sọc đen cực nguy hiểm.

Dấu hiệu: gốc lúa vàng khô từng đám như bị cháy, lan rất nhanh.

Vòng đời: Một vòng đời kéo dài 25-30 ngày. Rầy đẻ trứng thành ổ trong bẹ lúa, trứng nở sau 7-10 ngày. Rầy non phát triển qua 5 tuổi trước khi trưởng thành.

Cách trị hiệu quả:

• Biện pháp sinh học:  Bảo tồn thiên địch như nhện bắt mồi (Lycosa sp.), bọ xít ăn thịt (Cyrtorhinus lividipennis), ong ký sinh và nấm xanh (Metarhizium anisopliae).
• Biện pháp hóa học:  Sử dụng thuốc có hoạt chất Pymetrozine, Buprofezin hoặc Dinotefuran khi mật số rầy > 20 con/tép.

3. Sâu đục thân lúa (Scirpophaga incertulas & Chilo suppressalis)

Sâu non trắng ngà, đầu nâu, đục trực tiếp vào thân làm đứt mạch dẫn, gây hiện tượng “bông trắng” hoặc “ngọn đèn lồng” ở giai đoạn trổ bông, có thể mất 50 – 100% năng suất nếu bùng phát mạnh.

Vòng đời:  Trứng đẻ thành ổ trên lá, nở sau 5-7 ngày. Sâu non đục vào thân, phát triển 25-30 ngày rồi hóa nhộng trong thân. Vòng đời 35-40 ngày.

Cách trị hiệu quả:

• Biện pháp sinh học:  Dùng ong ký sinh Trichogramma japonicum, ong Telenomus và nấm Beauveria bassiana để kiểm soát trứng và sâu non.
•  Biện pháp hóa học:  Phun thuốc có hoạt chất Chlorantraniliprole, Fipronil hoặc Cartap hydrochloQride khi sâu mới nở.

4. Sâu cuốn lá lớn (Marasmia patnalis)

Tương tự sâu cuốn lá nhỏ nhưng kích thước lớn hơn, gây hại nặng ở giai đoạn lúa con gái.

Vòng đời:  Trứng đẻ ở mặt dưới lá, sâu non phát triển 12-15 ngày, hóa nhộng trong lá cuốn. Vòng đời khoảng 20 ngày.

Cách trị hiệu quả:

• Biện pháp sinh học:  Dùng ong Trichogramma hoặc nấm xanh, nấm trắng để hạn chế sâu non.
• Biện pháp hóa học:  Sử dụng thuốc Abamectin, Indoxacarb hoặc Emamectin benzoate.

5. Sâu phao (Nymphula depunctalis)

Hay xuất hiện ở ruộng trũng, nước sâu. Sâu non sống dưới nước, cắt ngang lá lúa tạo “ống phao” nổi lềnh bềnh.

Vòng đời: Trứng đẻ trên lá lúa gần mặt nước, sâu non phát triển 15-20 ngày, hóa nhộng trong ống phao. Vòng đời 25-30 ngày.

Cách trị hiệu quả:

• Biện pháp sinh học:  Duy trì thiên địch như cá, bọ nước ăn sâu non.
• Biện pháp hóa học:  Dùng thuốc có hoạt chất Abamectin hoặc Cypermethrin khi sâu xuất hiện nhiều.

6. Muỗi hành (Orseolia oryzae) – Gây hiện tượng “bông hành” bạc trắng

Muỗi trưởng thành nhỏ, thân nâu đỏ. Dòi hại sống trong bẹ lá làm dảnh lúa phình to như hành, không trổ được bông.

Vòng đời: :  Muỗi hành có vòng đời 17–25 ngày. Trứng đẻ ở bẹ hoặc cổ lá, nở sau 2–3 ngày. Dòi phát triển 10–12 ngày, hóa nhộng trong bẹ lúa 4–6 ngày, sau đó vũ hóa thành muỗi trưởng thành. Trong điều kiện thuận lợi có thể phát sinh 6–8 lứa/năm.

Cách trị hiệu quả:

• Biện pháp sinh học: Bảo tồn và phát triển thiên địch như ong ký sinh Platygaster oryzae, bọ xít Cyrtorhinus lividipennis và nấm Metarhizium anisopliae. Áp dụng biện pháp canh tác như gieo sạ đồng loạt, vệ sinh đồng ruộng, tiêu hủy lúa chét.
• Biện pháp hóa học: Sử dụng thuốc trừ sâu có hoạt chất Dinotefuran, Imidacloprid, hoặc Thiamethoxam khi tỷ lệ dảnh hại > 5%. Phun sớm khi thấy muỗi hành xuất hiện, tránh phun trễ khi dòi đã chui vào bẹ.

Giải pháp tổng hợp giúp quản lý sâu bệnh hại trên lúa hiệu quả nhất 2025

1. Theo dõi đồng ruộng hàng ngày – phát hiện sớm là yếu tố quyết định.
2. Áp dụng 4 đúng: Đúng lúc, đúng thuốc, đúng liều, đúng cách.
3. Ưu tiên sinh học trước, hóa học sau (giảm kháng thuốc, bảo vệ thiên địch).
4. Luân canh giống kháng (OM5451, OM18, Đài Thơm 8…), bón phân cân đối, giữ nước hợp lý. Bên cạnh sâu hại, bà con cũng nên lưu ý những bệnh gây cháy lá, đốm vằn trên lúa. Trong đó, đạo ôn là bệnh thường gặp nhất và rất dễ bùng phát khi thời tiết ẩm lạnh. Bà con có thể xem thêm cách trị bệnh đạo ôn trên lúa hiệu quả với giải pháp sinh học an toàn để xử lý kịp thời và bảo vệ năng suất.

Bên cạnh sâu hại, bà con cũng nên lưu ý những bệnh gây cháy lá, đốm vằn trên lúa. Trong đó, đạo ôn là bệnh thường gặp nhất và rất dễ bùng phát khi thời tiết ẩm lạnh. Bà con có thể xem thêm cách trị bệnh đạo ôn trên lúa hiệu quả với giải pháp sinh học an toàn để xử lý kịp thời và bảo vệ năng suất.

Việc nắm rõ các loại sâu hại trên lúa cùng đặc điểm nhận diện và vòng đời sẽ giúp bà con chủ động phòng trừ, tiết kiệm hàng triệu đồng chi phí mà vẫn đạt năng suất cao. Đừng để “một ngày chậm trễ” biến cả vụ mùa thành thảm họa. Hãy bắt đầu theo dõi đồng ruộng ngay hôm nay, chỉ cần nhận biết sớm 1 ngày, bà con đã cứu được cả vụ lúa!